Co warto wiedzieć o boreliozie: profilaktyka, objawy, leczenie.

Borelioza to groźna choroba zapalna, którą wywołuje bakteria Borrelia burgdorferi, żyjąca w układzie pokarmowym kleszczy. W momencie ukąszenia trafia ona do naszego organizmu wraz ze śliną kleszcza. Niestety, okres aktywności kleszczy (od marca do października, kiedy temperatura wzrasta powyżej 5-7 stopni Celsjusza) pokrywa się z czasem, kiedy i my, ludzie, jesteśmy najbardziej aktywni i spędzamy dużo czasu na świeżym powietrzu. Kleszcze przebywają najczęściej w zaroślach, trawie (zwłaszcza wysokiej), na spodniej stronie liści, czekając na żywiciela. Jest ich szczególnie dużo przy ścieżkach w lesie czy zaroślach, którymi przemieszcza się dzika zwierzyna. W momencie, gdy pojawi się potencjalny żywiciel (zwierzę lub człowiek), kleszcz dostaje na skórę, znieczula miejsce ukłucia i zaczyna wysysać krew.

W trakcie tego kontaktu, który może trwać i kilka dni, przenoszone są groźne choroby zakaźne jak kleszczowe zapalenie mózgu i właśnie borelioza.

Profilaktyka.

Do tej pory nie powstała szczepionka na boreliozę. Profilaktyka sprowadza się więc do stosowania praktycznych zasad, które mają na celu uchronić nas przed ukąszeniem. Oto kilka najbardziej przydatnych porad:

• jeśli to możliwe, unikajmy przebywania w miejscach, w których możemy spotkać kleszcze np. wysoka trawa, krzaki, zarośla;
• wychodząc na spacery czy wycieczki, a także uprawiając sporty w lesie czy parku  zakładajmy ubrania w jasnych kolorach. Na jasnym materiale łatwiej dostrzec przemieszczającego się kleszcza;   
• starajmy się maksymalnie zakrywać ciało podczas wędrówek w terenie np. stosujmy nakrycie głowy, postawiony kołnierz, ubrania z długimi rękawami i długimi nogawkami, spodnie wpuszczajmy w skarpety, zakładajmy kryte buty:
• używajmy preparatów (aerozole, płyny), które odstraszają kleszcze, 
• po powrocie z wycieczki do lasu lub parku zdejmujemy ubranie (można je także wyprać), bierzemy prysznic i starannie oglądamy swoje ciało (zwłaszcza pachwiny, zgięcia pod kolanami, okolice pępka i pod piersiami). Można także poprosić bliską osobę, aby nam w tym pomogła np. obejrzała plecy czy tył głowy.

Usuwanie kleszczy.

Kleszcza usuwamy wyłącznie mechanicznie za pomocą wąskich szczypczyków, stosując się do następujących zasad:

• kleszcza należy uchwycić jak najbliżej skóry,
• wyciągamy kleszcza ze stałą siłą, wzdłuż osi wkłucia – podczas zabiegu nie wolno wykonywać ruchów obrotowych, które sprzyjają oderwaniu tułowia lub wręcz jego zmiażdżeniu,
• miejsce po usunięciu pasożyta należy przemyć środkiem odkażającym, a ręce starannie umyć,
• nie należy kleszcza przypalać, smarować tłustymi substancjami, lakierem do paznokci, alkoholem lub benzyną. Stosowanie tego typu metod prowadzi wprawdzie do zabicia kleszcza i jego odpadnięcia, ale zanim do tego dojdzie, wydala on w obrębie skóry zwiększone ilości materiału zakaźnego, co zwiększa ryzyko zachorowania na boreliozę, jeśli kleszcz jest zakażony;
• czasem podczas poprawnie przeprowadzonego zabiegu w skórze pozostaje część głowowa. Należy wówczas poprzestać na dezynfekcji, gdyż pozostawienie fragmentu kleszcza nie zwiększa ryzyka zakażenia. Ewentualne zabiegi chirurgiczne zmierzające do usunięcia pozostawionego fragmentu kleszcza stanowią zbędne obciążenie pacjenta, a w wyniku nieuchronnego naruszenia ciągłości naczyń skóry mogą wręcz zwiększyć ryzyko przenikania drobnoustrojów uwolnionych wcześniej przez kleszcza. 

Diagnostyka.

Warunkiem rozpoznania i leczenia boreliozy jest stwierdzenie charakterystycznych objawów klinicznych potwierdzone badaniami serologicznymi – wyjątek stanowi rumień wędrujący, który nie wymaga wykonywania żadnych badań. Badania serologiczne nie powinny być stosowane jako badania przesiewowe w kierunku boreliozy, ale tylko jako element postępowania diagnostycznego. Podkreśla się brak zasadności prowadzenia akcji przesiewowych w populacji ogólnej, z możliwością ich ewentualnego rozważenia w populacjach zawodowo narażonych na ukłucia przez kleszcze. 

Rozpoznanie opiera się na wywiadzie ukłucia przez kleszcza lub potencjalnej ekspozycji, obrazie klinicznym oraz wynikach testów dodatkowych. Podobnie jak ma to miejsce w większości krajów europejskich i w USA, zalecamy diagnostykę dwuetapową: 

1. pierwszy etap: ilościowy test przesiewowy w celu wykrycia swoistych przeciwciał przeciwko B. burgdorferi w surowicy krwi. Badania te obecnie wykonywane są za pomocą testów immunoenzymatycznych ELISA (enzyme-linked immunosorbent assay), testów chemiluminescencyjnych CLIA (Chemiluminescence ImmunoAssay) i testów 9 multipleksowanych MMIA (Multiplexed Microbead ImmunoAssay). Ujemny wynik pierwszego testu wskazuje, że borelioza jest nieprawdopodobna i nie wymaga dalszej diagnostyki. 
2. drugi etap: wynik dodatni lub wątpliwy należy potwierdzić metodą Western Blot (WB). W Europie, ze względu na różnorodność genogatunków (w porównaniu z USA), prawie wszystkie dostępne zestawy diagnostyczne zawierają kombinacje rekombinowanych antygenów ze szczepów należących do różnych europejskich gatunków: B. afzelii, B. garinii, B. burgdorferi ss, a niekiedy także B. bavariensis i B. spielmanii. Algorytm diagnostyczny boreliozy z Lyme badania metodą ELISA, CLIA, MMIA cechują się wysoką czułością, zaś metodą Western Blot wysoką swoistością. Wyniki testów zawsze należy interpretować zgodnie z zaleceniami producenta testów.

Objawy.

Borelioza jest chorobą wieloukładową i postępującą, tzn. obserwujemy jej kolejne stadia:

1. w pierwszym etapie w okolicach miejsca wkłucia może wystąpić tzw. rumień wędrujący (ma go od 40 do 60% zakażonych). Rumień może pojawić się po kilku dniach bądź tygodniach od ukąszenia, a jego kształt najczęściej jest owalny. W pierwszym etapie objawy choroby przypominają zwykłą grypę.  
2. w drugim etapie objawia się wieloukładowość schorzenia, bo chory doświadcza  dolegliwości ze strony różnych układów np. nerwowego (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, porażenie nerwów), kostno-stawowego (bóle mięśniowo-stawowe) czy krążenia. 
3. w trzecim etapie następują nieodwracalne zmiany stawowe i uszkodzenia układu nerwowego. Jest to tzw. późna borelioza, którą charakteryzują m.in. zaburzenia nastroju, napady depresji, występowanie zespołu stresu pourazowego czy psychozy. 

Leczenie.

W NZOZ Medivita w ramach poradni POZ leczymy pacjentów chorych na boreliozę. Nasze placówki kompleksowo zajmują się chorymi na tę chorobę – od diagnostyki aż do wdrożenia terapii antybiotykowej.